'Op zoek naar Synergie'
omgaan met onoplosbare problemen

Synergie is de door zelfordening spontaan tot stand komende verbetering van de efficiency en effectiviteit waarin alle onderdelen van de organisatie met elkaar samenwerken. De synergie kan toenemen als de organisatie zich aanpast aan veranderde omstandigheden.

Bestuurders, managers en hun adviseurs veronderstellen doorgaans dat hun organisaties voorspelbaar functioneren. Zij streven daarbij zelf naar geleidelijkheid en beheersbaarheid van eventuele veranderingen. Organisaties en hun producten lijken maakbaar. Essentieel voor een organisatie is evenwel niet de maakbaarheid, maar de synergie waarop zij berust.

Mede dankzij computersimulatie is de laatste jaren meer inzicht ontstaan in de complexe dynamiek van ontstaan en veranderen van orde in de natuur en het daarbij toe of afnemen van de synergie. Dat inzicht is in deze studie gebruikt om te onderzoeken hoe zelfordening ook in psycho-sociale dynamiek is waar te nemen en om na te gaan hoe dat tot nieuwe inzichten leidt voor de organisatiekunde.

Een organisatie van mensen is niet te beschouwen als een ding. Het is een complexe dynamiek van verleden naar toekomst, die een voorspellingshorizon vormt in de tijd. Naar gelang de omstandigheden ligt die horizon dicht bij of verder weg. Vóór die horizon gaan logische voorspellingen over de processen in en om de organisatie wel ongeveer op. Daar is sprake van ontwikkeling. Het ontstaan of veranderen ligt bij aanvang echter altijd achter zoín voorspellings-horizon. Eerst veranderen de omstandigheden, waardoor zich in een of meer bestaande processen ongewoon heftige 'paradoxale' (tegenstrijdige) fluctuaties gaan voordoen. De voorspelbaarheid, maar ook de logica van wat er dan gebeurt neemt af. Feitelijk tonen zich in de verwarring verschillende oplossingen door elkaar, waarmee de organisatie onder de veranderde omstandigheden al dan niet gehandhaafd kan blijven. In deze allengs chaotischer wordende dynamiek wordt door alle betrokken mensen en groeperingen, vanuit henzelf en met elkaar, gezocht naar een oplossing met meer synergie.

Omdat deze complexe dynamiek veelal nog slecht wordt begrepen, gaat dat zoeken en vinden van synergie vaak moeizaam. Er treden verstarringen bij op, met als gevolg inertie of juist heftige discontinuÔteiten, die gepaard gaan met onverwachte emergenties of creaties. Dat maakt veranderen voor de ÈÈn spannend en leuk, voor de ander juist beangstigend. Men hoopt natuurlijk dat dit goed uitpakt en niet eindigt in regressie. (uiteenvallen van de organisatie). Voordat het zover is moeten vaak knellende randvoorwaarden in het denken en in de gebruiken worden doorbroken. Dat lukt nooit goed met het eenzijdig aanwenden van macht door bestuurders of managers, omdat hun macht onder dergelijke omstandigheden per definitie niet toereikend is.

Bij zelfordening zijn altijd meerdere partijen betrokken. Zij moeten hun macht over hun eigen inbreng in de organisatie juist delen om synergie te bereiken. Vanuit een eenzijdige opvatting ontstaat kans op een ëdomme organisatieí, een coalitie van elkaar bestrijdende machthebbers, die domme oplossingen (compromissen) voortbrengt die niemand wil. Het vinden van intelligente oplossingen berust op het vinden van de bereidheid tot het delen van de macht over de in te zetten middelen en vaardigheden. Alleen dan kan er synergie ontstaan.

Deze inzichten blijken vanwege hun aard en herkomst dwingend. Zij leiden, mits aanvaard, tot een betere kijk op en aanpak van veranderingen in organisaties. Die aanpak kan beter niet uitgaan van voorspellingen of het realiseren van doelen. Dergelijke uitgangspunten geven alleen maar beperkingen. Bij voorkeur wordt gewerkt vanuit een oriÎntatie op randvoorwaarden en het eventueel wegnemen van belemmeringen. Hierbij kunnen partijen zich beter handhaven en nieuwe oplossingen aandragen voor de zich voordoende problemen. Veranderkundigen begeleiden dergelijke processen met het doorbreken van de verstarringen. Zij mobiliseren vernieuwingzoekers in de organisatie en vergroten het probleemoplossend vermogen van de medewerkers en het management. Zij blijven actief, totdat de organisatie zelf weer vaardig wordt in het verder ontwikkelen van haar eigen mogelijkheden. Het inzicht in complexe dynamiek strekt evenwel verder, van individuele leerprocessen tot maatschappijvorming. Deze studie geeft inzicht en aanzetten tot toepassingen in die richtingen.